معیارهای مؤثر در ارتقای خلاقیت در طراحی فضاهای آموزشی (بخش دوم)

در مقاله اي ديگر با عنوان "پيمايش در تبيين اصول طراحي فضاهاي آموزش كودكان" كه توسط عبدالحميد نقره كار، فرهنگ مظفر، بهرام صالح و مينو شفايي در سال ۱۳۸۸ انجام شد از شیوه وصيفي- تبييني استفاده شد و با روش تحليل واريانس عوامل، مهم ترين متغيرهاي مؤثر در تحقيق به دست آمده كه بر اساس آن يك مدل فرضي را ارائه داده اند و پس از تأئيد درستي مدل فرضي به وسيله محاسبات آماري، تكنيك هاي طراحي را از آن استخراج نموده و بر اساس آن اسكيس هايي از فضاي آموزشي براي كوكادن تهيه شده و از كودكان در مورد تصاوير نگرش سنجي شده كه در نهايت با تأييد نگرش سنجي و مدل فرضي، اصولي را جهت طراحي فضاهاي آموزشي ارائه داده است. (۱۲)

روش بررسی:

این تحقیق به روش مروری روایتی انجام شد و بر اساس آن، پایگاه های اطلاعاتی ، Magiran ، SID، Civilica،google Scholar ، سای اکسپلور و ... مورد بررسی قرار گرفت.

برای جست و جو از کلید واژه های خلاقیت، طراحی محیط های آموزشی، دیزاین مدارس، معایب طراحی ساختمان های مدارس و یا ترکیبی از آنها در پایگاه های فارسی زبان و از کلیدواژه های creative, classroom design .

در پایگاه های انگلیسی زبان استفاده گردید.

برای اینکه مرتبط­ترین منابع از فهرست منابع مقالات بازیابی شده نیز استفاده شد. از کل مقالات بازیابی شده (۳۱ منبع)، پس از بررسی، ۱۵ منبع متناسب با موضوع به دست آمد.

یافته ها:

ابتدا برای طرح موضوع و بررسی ارتباط میان مفاهیم کلیدی این پژوهش، لازم است تعاریف مشترکی که برای این مفاهیم در مقالات آورده شده است ارائه دهیم.

خلاقیت

خالقیت واژه ای عربی است که از ریشه"خلق" به معنی آفریدن است.در لغت نامه دهخدا خالقیت، خلق کردن و بوجود آوردن است و خالق شخصی است که دارای عقاید نو باشد^۱۳در یک تعریف ساده می توان گفت که خالقیت پاسخدهی به شیوه ای نو و منحصر به فرد به یک مسئله است و یا فرایندی است که عادی و پیش پا افتاده را به بدیع و خارق العاده تبدیل می کند از نظر فروید " منبع خالقیت را باید در تجربیات دوره کودکی فرد یافت. از این رو لازم است تا در مراحل رشد کودک، پرورش خالقیت او مورد توجه قرار گیرد".(۱۳)

بر اساس نظر تایلور "خلاقیت از جنس دانش نیست وآموختنی نمیباشد، خلاقیت از جنس استعداد است و باید کشف و پرورش شود"

خلاقیت فرآیندی است ذهنی که نتیجه آن ایجاد افكاری است در عین حال جدید و ارزنده". خلاقیت را میتوان به سه بعد غیر شناختی، شناختی و انگیزشی تقسیم بندی کرد. ابعاد غیر شناختی خلاقیت شامل ویژگیهای خالق در امور حرکتی، هنری و تواناییهای خاص است که در سطح افراد مشابه کمتر میتوان شاهد آن بود. ابعاد شناختی خلاقیت نیز ناظر بر وجوه تفكر واگرا در فرد است. آمابیل معتقد است که محیط نقش برجسته تری نسبت به عوامل شخصیتی در پرورش خلاقیت دارد. و تغییر در عوامل محیطی را خیلی ساده تر از عوامل فردی میداند.(۱۴)

محیط کالبدی(عوامل بیرونی)

فضا و ارتباط آن با رفتار انسان و همچنين برخوردها واستفاده وي از فضا در مطالعات رفتار محيطي به طور وسيعي مورد بررسي قرار گرفته است. بازنگري اين تحقيقات بيانگر اين حقيقت است كه رفتار انسان، برخوردها و كاربرد فضا مي تواند به واسطه فضا و ارتباطات فضايي تحت تأثير قرار گيرد. تحقيقات زيادي بيان كننده اين امر هستند كه محيط فيزيكي نيز ممكن است برخلاقيت مؤثر باشد.براي مثال آمابيل بيان مي كند "از آن جا كه محيط فيزيكي از لحاظ شناختي و ادراكي محرك است، مي تواند تقويت كننده خلاقيت باشد"(۱۵) ^. به منظور افزايش خلاقيت كودكان، تمام عوامل محيطي شامل محيط فيزيكي، محيط خانوادگي، محيط آموزشي، برنامه ها و سيستم هاي آموزشي مؤثرهستند.(۱۶)

برخي از ويژگي هاي كالبدي محيط فيزيكي كه مي توانند بر خلاقيت و نوآوري استفاده كنندگان از آن فضا مؤثر باشد عبارتند از: تنوع در جزئيات فضا؛ ديد به محيط طبيعي؛ استفاده از مصالح طبيعي؛ رنگ؛ نور؛ فضاي انعطاف پذيرو متنوع؛وجود گل و گياه در فضا؛ همجواري افراد با يكديگر؛ رؤيت پذيري؛وجود بسترهاي زيباو برخورداري از خلوت. پژوهش هاي مختلف پيرامون تأثير محيط كالبدي بر ارتقا خلاقيت نشان مي دهد برخي فاكتورهاي محيطي(به طور مستقل) در افزايش روند رشد خلاقيت مؤثرند. اين فاكتورها عبارتند از:

۱) عوامل طبيعي محيط: ايجاد منظر محيط طبيعي در رشد خلاقيت مؤثر است. حتي وجود گياهان در فضاي داخلي بر خلقيات و فرايند خلاقيت تأثيرگذار هستند

۲) شكل و وسعت فضاها: شكل و اندازه فضاها مي تواندزمينه ساز تجمع افراد شود و گروه هایی براي تعاملات و روابط اجتماعي پديد آورد. ميزان و نوع ارتباطات گروهي در روند خلاقيت تأثير مثبت دارد. پس طراحی فضا( از نظر شکل، اندازه و عملکرد) طوري كه ميزان ارتباطات را افزايش دهد و بر كيفيت اين تعاملات تأثيرمثبت داشته باشد، بررشد خلاقيت نيز تأثيرگذار است(۱۷)