کانسی : کمیّت‌بردار کردن احساس کاربر از محصول

مهندسی کانسی شیوه‌ای برای یافتن رابطه مابین احساسات کاربر و اجزای یک محصول یا خدمات است که توسط میتسو ناگاماچی در دهه ۱۹۷۰ معرفی شد. وی فارغ التحصیل رشته روانشناسی دانشگاه هیروشیما بود و در دوره دکترای خود بر روی روانشناسی محاسباتی پژوهش کرد که بعدها دست‌آورد های او در این حوزه در مهندسی کانسی به منصه ظهور رسید.

واژه ژاپنی کانسی که معادل مناسبی برای آن در زبان فارسی وجود ندارد، به مفاهیم، احساسات، هیجان، تاثیر و احوال اشاره دارد. این در حالی است که در زبان انگلیسی لغت affective  به عنوان واژه معادل در نظر گرفته شده است که به گفته بسیاری از پژوهشگران معادل مناسبی برای کانسی نیست.

به گفته ناگاماچی، مهندسی کانسی فرزند ارگونومی است و در واقع این دو مکمل یکدیگر هستند. هدف ارگونومی درست کردن یک سیستم مناسب مابین انسان و ماشین یا محصول است. کانسی به دنبال رابطه اجزای یک ماشین یا محصول و احساسات انسانی است. کانسی با استفاده از شیوه‌های آماری روابط را یافته و آن‌ها را کمیّت‌بردار می‌کند که در زمینه طراحی و طراحی صنعتی این امر به نوبه خود کاری بی همتا به شمار می آید.

اگرچه استفاده از مهندسی کانسی در محصولات متعددی در کشور ژاپن از همان سال‌های اولیه معرفی آن به چشم می‌‌خورد، اما حضور آن در سایر نقاط جهان به بعد از سال ۱۹۹۵ بر می‌گردد. سایمون شوته اولین کسی بود که مفهوم کانسی را در اروپا معرفی کرد و پایان نامه دکترای خود را در همین موضوع به اتمام رساند. تفاوت‌های فرهنگی و رفتاری میان ژاپن و اروپا باعث شد که شوته با هدف به کارگیری کانسی در اروپا، دست به تغییر برخی از مبانی کانسی بزند که بعد‌ها این تغییرات به استانداردهای کانسی در جهان تبدیل شد. از جمله مهم ترین تغییراتی که وی در شیوه کانسی اعمال کرد، کاهش تعداد لغات مورد استفاده در کانسی بود؛ به طوری که تا پیش از آن در کشور ژاپن تعداد واژگان کانسی بیشتر از ۵۰ لغت در هر فرم بود، در حالی که شوته آن را به کمتر از ۲۰ لغت کاهش داد.

ناگاماچی در دوره کاری خود شیوه کانسی را در طراحی بیش از ۸۰ محصول به کار گرفت که به تحقیق، همگی آن‌ها محصولات موفقی بوده‌اند. این محصولات دامنه وسیعی از صنایع از قبیل پوشاک، لوازم آرایش، خودرو، وسائل آشپزخانه و بسیاری دیگر را در بر می گرفتند. شرکت‌های متعددی مانند شارپ، کائو، مزدا، کوماتسو، واکوئال، پاناسونیک، ال جی، بوئنیگ و هیوندا از کانسی در طراحی‌های خود بهره برده‌اند.

فرآیند یک پژوهش کانسی

۱- مشخص کردن دامنه

در این مرحله پژوهشگر نوع محصول مورد مطالعه را مشخص کرده و  حدودی از هدف نهایی مطالعه را معین می‌کند.

۲- یافتن لغت کانسی

در این مرحله پژوهشگر به جمع آوری صفات از طریق کتاب‌ها، مجلات و وبسایت‌های مرتبط و همچنین مصاحبه با متخصصین امر می‌پردازد و در ادامه فهرستی از واژگان فراهم کرده و با استفاده از شیوه‌های مختلف (از جمله خوشه بندی واژگان خویشاوند) به دسته‌بندی آن‌ها می پردازد. در نهایت از دسته‌های به دست آمده صفاتی را به عنوان نماینده آن دسته انتخاب می‌کند.

۳- جمع آوری نمونه محصولات

پژوهشگر با توجه به دامنه پژوهش خود تعدادی محصول را که از نظر پارامتر‌های طراحی با هم متفاوت هستند جمع آوری می‌کند. عموما تصویر محصول به کاربران نمایش داده می‌شود.

۴- جمع آوری‌ فرم‌های کانسی از کاربران

در این مرحله پژوهشگر فرمی را از صفات منتخب به شیوه افتراق معنایی آماده می‌کند. به کاربران به ازای هر محصول یک فرم داده می‌شود و کاربر می‌بایست برای هر محصول به طور جداگانه فرمی تکمیل کند.

۵- تحلیل آماری اطلاعات جمع آوری شده

مهم‌ترین مرحله کانسی تحلیل آماری اطلاعات می‌باشد. در این مرحله از ریگرسیون ساده تا تحلیل های کیفیتی، ANOVA، t-test و … استفاده می‌شود تا رابطه مابین اجزای طرح و تاثیری که آن جزء بر احساس کاربر برجای می‌گذارد سنجیده شود.

از طرف دیگر با گرفتن میانگین نمرات وارد شده، به یک فرض از محصول ایده آل خواهیم رسید که می‌تواند به نظر همه کاربران  نزدیک باشد.

۶- ساخت محصول  بر اساس اطلاعات کانسی

در پایان با وجود دانش از رابطه مابین اجزا و تاثیر آن‌ها و همچنین داشتن فرض محصول ایده آل، طراح به آماده سازی نمونه‌های جدیدتری مبادرت میورزد و می‌تواند مجدد مراحل را تا زمان به دست آوردن محصولی متناسب با نیاز بازار ادامه دهد.

در مقاله‌ای دیگر به طور جداگانه به شرح یک مطالعه‌ موردی از کانسی خواهیم پرداخت.

منابع

• https://www.routledge.com/authors/i219-mitsuo-nagamachi
• Nagamachi, M (2017), Successful points of Kansei product development, 7th International Conference Kansei Engineering and Emotional research 
• Koleini Mamaghani, N, Ebrahimi, S, (2018), Kansei Engineering: the role of emotion and feeling in industrial design process.