مفهوم تفکر طراحی در گفتمان مدیریت

بخش نخست

امروزه عبارت "تفکر طراحی" به واژگانی محبوب در میان مدیران سرتاسر دنیا مبدل شده است. مجلات مدیریتی پر شده اند از داستان هایی درباره قدرت تفکر طراحی و در سال های اخیر چندین کتاب در این زمینه به چاپ رسیده است. بیراه نخواهد بود اگر بگوییم در حول و حوش تفکر طراحی حجم قابل توجه ای از هیاهو به وجود آمده است که البته از چشم دانشگاهیان پوشیده نمانده است. یوهانسن و وودیلا^۱ این معضل را به طور ویژه مورد مطالعه قرار داده اند و به توصیف این موضوع پرداخته اند که چطور غلو در تفکر طراحی در تلاش است تا وضعیت را ساده نمایی کند و عاقبت می تواند به یک واپس زنی منجر گردد. ادبیات مدیریتی، تفکر طراحی را به عنوان نوش داروی همه معضلات در تجارت معرفی می کند و همانطور که کیمبل^۲ خاطر نشان می کند به نظر می رسد امروزه در زمینه مدیریت عملی همه افراد باید یک متفکر طراح باشند.

تفکر طراحی از یک سو به حق به شکل پدیده ای قابل توجه دیده می شود که به عنوان مثال "رویکردی قدرتمند، تاثیرگذار و به طور گسترده در دسترس برای نوآوری" توصیف می گردد. این رویکرد می تواند در تمامی جنبه های تجارت و جامعه ترکیب شود تا افراد و گروه ها بتوانند با استفاده از آن ایده های پیشروانه ای را خلق کنند که به اجرا گذاشته می شوند و اثرگذارند یا به عنوان امتیاز رقابتی بعدی محسوب شوند. از سوی دیگر، تردیدهای قابل توجه ای در خصوص اعتبار و نوظهوری این مفهوم وجود دارد. برخی به طور کل وجود آن را نفی می کنند و برخی دیگر آن ر ا به چشم پدیده جدیدی نمی بینند، به طوری که دونالد نورمن می نویسد تفکر طراحی یک واژه مردم پسند برای عبارت خوشنام و از مد افتاده تفکر خلاقانه است.

به هر حال، علی رغم توجه مفرط و بیش از اندازه به تفکر طراحی اجماعی بر سر معنای آن وجود ندارد. مفهوم تفکر طراحی گسترده بوده و واژه ای سردرگم کننده محسوب می شود و مباحثاتی بر سر معنای دقیق آن و این که چطور این مفهوم از مفاهیم دیگری مانند خلاقیت، نوآوری و یا تفکر سیستمی متفاوت است بر سر زبان است. هرچند آن چه که به نظر واضح می رسد گسترش طراحی به سمت و سوی عرصه ها و مناطق هدف جدیدی از قبیل استراتژی، خدمات یا طراحی سازمان است که به فراتر از قلمروی طراحی سنتی که ارتباط نزدیکی با اشیا فیزیکی دارد می رود.

این سردرگمی و عدم توافق درباره مفهوم تفکر طراحی بررسی هایی را طلب می کند تا به وسیله آنها به یک فهم عمومی و روشن از موضوع دست یافت و بستر گفتگوهای سازنده تر هموار شود. این مقاله می کوشد تا با ارائه یک چارچوب سه بعدی که از دل گفتمان مدیریت امروزی در باب تفکر طراحی تکوین یافته است چنین زمینه مشترکی را فراهم آورد. هدف این مقاله خلاصه کردن این مطلب است که تفکر طراحی در گفتمان مدیریت امروزی چگونه تصویر می شود. در این مقاله تاکید بر تشخیص واژه شناسی مشترک و ویژگی های استفاده شده در شرح مفهوم تفکر طراحی است و به این منظور به تشریح دو گفتمان درباره تفکر طراحی یعنی طراحی و مدیریت خواهیم پرداخت.

پر واضح است که دو جریان متفاوت از هم درباره این مفهوم وجود دارد. یوهانسن و وودیلا به صراحت خاطر نشان می کنند که این دو گفتمان منفک از یکدیگر هستند و آنان را تحت عناوین گفتمان طراحی و گفتمان مدیریت نام گذاری می نمایند. اولین گفتمان به بحث درباره "طریقه ای که طراحان فکر می کنند به آن روش کار می کنند" می پردازد که گفتمانی نظری با سابقه ای حدود پنجاه ساله است. اما گفتمان دوم تفکر طراحی را "شیوه ای برای نوآوری و خلق ارزش" می شناسد. گفتمان مدیریت که گفتمانی موخرتر به شمار می رود در سال های پایانی هزاره اخیر ظهور نمود و تمرکز آن بر نیاز به بهبود مهارت های تفکر طراحی مدیران برای موفقیت تجاری بهتر است.

در جریان مصاحبه های انجام یافته برای تهیه این مقاله از کارشناسان این سوال پرسیده شد که به گمان آنان ریشه تفکر طراحی و خاستگاه آن در کجا و در چه زمانی شکل گرفته است. دانشگاهیان بر این باورند که ریشه های تفکر طراحی به دهه شصت میلادی بر می گردد در حالی که کارورزان آن را یک مفهوم نسبتا تازه می دانند که در دهه اول قرن بیست و یکم سر بر آورد. به طرز شگفت انگیزی غالب کارورزان از پنجاه سال گفتمان طراحی درباره تفکر طراحی خبر نداشتند.